Για πολλούς είναι εύκολο να απορρίψουν χαμογελώντας συγκαταβατικά, τις προβλέψεις ενός αστρολόγου ή μιας χαρτορίχτρας. Tι γίνεται όμως με τις προβλέψεις μορφωμένων εμπειρογνωμόνων;
Αρκετά συχνά βλέπουμε να παρελαύνουν στα Μ.Μ.Ε. κάθε λογής ειδήμονες, όπως οικονομολόγοι και γεωπολιτικοί αναλυτές, οι οποίοι προβλέπουν πολλά και συνταρακτικά για τον μέλλον μας.
Πόσο συχνά όμως πέφτουν μέσα στις προβλέψεις τους;
Αυτό προβλημάτισε και τον Phillip Tetlock, έναν ψυχολόγο στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβανίας. Η έρευνα που διεξήγαγε για το θέμα αυτό διάρκεσε 20 χρόνια, από το 1984 μέχρι το 2004 και συνολικά συγκέντρωσε πάνω από 80.000 προβλέψεις από εκατοντάδες ειδικούς για διάφορα οικονομικά, γεωπολιτικά και άλλα ζητήματα.
Τα αποτελέσματα της έρευνας του ήταν κυριολεκτικά σοκαριστικά. Χρησιμοποιώντας την αναλογία του ιδίου του Tetlock, όλοι αυτοί οι ειδικοί δεν είχαν καλύτερη ικανότητα πρόβλεψης απ’ ότι θα είχε μια ομάδα μαϊμούδων που ρίχνουν βελάκια στην τύχη.
Αυτός είναι και ο λόγος που το 2011 ο Tetlock είχε προσληφθεί από την IARPA (Intelligence Advanced Research Projects Agency) της Αμερικανικής κυβέρνησης, με σκοπό να μελετήσει σε περισσότερο βάθος το φαινόμενο αυτό, αλλά και να βρουν (αν είναι δυνατόν) τρόπους βελτίωσης της ακρίβειας των προβλέψεων.
Παρ’ όλο που τα ευρήματα της έρευνας του Tetlock ήταν τόσο απογοητευτικά, βρέθηκε ότι ένα συγκεκριμένο είδος ειδικού είχε καλύτερες επιδόσεις. O Tetlock, διαχωρίζει τους ειδικούς σε δύο μεγάλες κατηγορίες, τους σκαντζόχοιρους και τις αλεπούδες.
Οι χαρακτηρισμοί αυτοί, αρχικά προέρχονται από τον αρχαίο Έλληνα ποιητή Αρχίλοχο, ο οποίος σε ένα του ποίημα γράφει: «Η αλεπού γνωρίζει πολλά πράγματα, αλλά ο σκαντζόχοιρος γνωρίζει ένα μεγάλο».
Οι ειδικοί τους οποίους χαρακτηρίζει ως σκαντζόχοιρους έχουν συνήθως μια μεγάλη, γενική θεωρία για το πώς λειτουργεί ο κόσμος και δεν ανέχονται όσους δεν βλέπουν τα πράγματα όπως τα βλέπουν οι ίδιοι. Έχουν την πεποίθηση πως όλα τα γεωπολιτικά τεκταινόμενα καθορίζονται από ένα και μοναδικό παράγοντα, είτε αυτός είναι το χρήμα, είτε η σύγκρουση των πολιτισμών είτε οτιδήποτε άλλο.
Γενικά έχουν ένα είδος θρησκευτικού φανατισμού για τις προβλέψεις και τις θεωρίες τους, κάτι που κάνει πολύ δύσκολο γι’ αυτούς να παραδεχτούν ότι έκαναν λάθος. Συχνά όταν τους παρουσιάζεται ξεκάθαρα το λάθος της πρόβλεψης τους, έχουν έτοιμες δικαιολογίες, όπως το ότι η πρόβλεψη τους έπεσε έξω μόνο χρονικά ή ότι ήταν πολύ κοντά τουλάχιστον στα πραγματικά γεγονότα.
Οι σκαντζόχοιροι δεν βρέθηκαν να ανήκουν σε κάποια συγκεκριμένη πολιτική παράταξη, αλλά συνήθως τους συναντάμε στα άκρα του πολιτικού συστήματος, είτε αριστερά, είτε δεξιά.
Η άλλη μεγάλη ομάδα ειδικών, οι αλεπούδες, τείνουν να βλέπουν τα πράγματα από διαφορετικές οπτικές γωνίες και δεν πιστεύουν ότι το οτιδήποτε μπορεί να οφείλεται σε ένα και μοναδικό παράγοντα. Η ομάδα αυτή είχε καλύτερα αποτελέσματα απ’ ότι η προηγούμενη, παρ’ όλο που και αυτής ήταν πολύ αρνητικά.
Φανταστείτε τι θα γίνει, αν βάλουμε απέναντι δύο ειδικούς της κατηγορίας των σκαντζόχοιρων με διαφορετικές αντιλήψεις. Δεν χρειάζεται όμως να το φανταστούμε αυτό, το μόνο που χρειάζεται είναι ανοίξουμε τις τηλεοράσεις μας. Δυστυχώς τα Μ.Μ.Ε. τείνουν τις περισσότερες φορές να φιλοξενούν σκαντζόχοιρους στις εκπομπές τους, λόγω του ότι αυξάνουν κατά πολύ την ακροαματικότητα, σε αντίθεση με τις πιο ισορροπημένες και προσγειωμένες αλεπούδες.
Από πού πηγάζει όμως αυτή η ιδέα του ότι κάποιοι μπορούν να προβλέψουν με ακρίβεια το μέλλον;
Το γεγονός ότι δεν είναι δυνατόν να προβλέψουμε το μέλλον, επικαλύπτεται από την φαινομενική ευκολία με την οποία εξηγούμε το παρελθόν. Αναλύοντας ιστορικά γεγονότα, είναι εύκολο να πούμε ότι το Α και το Β «αναπόφευκτα» οδήγησαν στο Γ και θεωρούμε ότι το Γ ήταν προφανές, εύκολο να προβλεφτεί και σχεδόν αναπόφευκτο. Αυτό είναι και γνωστό ως το φαινόμενο του «Μετά Χριστόν προφήτη» (hindsight bias). Τον ίδιο λανθασμένο τρόπο σκέψης εφαρμόζουμε και όταν προσπαθούμε να προβλέψουμε πιθανές μελλοντικές καταστάσεις.
Ζούμε σε ένα απρόβλεπτο κόσμο τον οποίο δεν μπορούμε να ελέγξουμε και καλό θα ήταν να μην παρασυρόμαστε από τις πομπώδεις προβλέψεις του κάθε ειδικού που πιθανόν να έχει και αλλότρια συμφέροντα. Όσο πιο πομπώδεις και μακρινές στο μέλλον είναι οι προβλέψεις κάποιου, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες του να είναι απατεώνας ή απλά τυφλωμένος από τον εγωισμό του.
Καλό θα ήταν να μάθουμε να σκεφτόμαστε για λογαριασμό μας, να φιλτράρουμε τις πληροφορίες που λαμβάνουμε και να αγκαλιάσουμε το χάος που μας περιβάλλει.
